Bouwproject: CBBW

De omgevingsvergunning voor de casestudy woning werd goedgekeurd. De stad Antwerpen gaf groen licht voor de bouw van een eengezinswoning op de site in Berchem, near Antwerp. Voorafgaande besprekingen met de stedenbouwkundige dienst waren niet mogelijk door het uitbreken van de COVID-19-pandemie. De eerste lockdown die hierop volgde, zorgde voor een verlamming van verschillende sectoren en het dagelijkse leven. Vanwege de strakke planning besloot het team om de vergunningaanvraag vooralsnog in te dienen, maar dan zonder de verhoopte dialoog waarin enkele afwijkingen van de stedenbouwkundige regelgeving gemotiveerd hadden kunnen worden en eventueel toegestaan. Er werd een vergunningsaanvraag opgesteld die de klassieke stedenbouwkundige verordeningen zoveel mogelijk respecteerde, zoals het materiaalgebruik in de voorgevel dat aansluit bij de rest van het straatbeeld, maar hier en daar een berekend risico nam, zoals het materiaalgebruik in de zij-en achtergevel, dat ongekend is in de nabije omgeving maar ermee esthetisch nauw is verwant.

Vandaag zijn de graafwerken gestart. Het perceel ligt vlakbij faciliteiten zoals het openbaar vervoer, scholen, winkels en gezondheidszorg, waardoor de site hoog scoort op de Vlaamse "mobiscore" met een 9,5/10. Op deze plek bouwen we de komende zes maanden een zo circulaire mogelijke eengezinswoning voor een vast budget.

Vijf kilometer van de bouwplaats startte de Universiteit Antwerpen met de sloop van een deel van de gebouwen op de Paardenmarkt. Via het netwerk van de Green Deal Circulair Building (GDCB) kwamen we in aanraking met het bureau dat de selectieve sloop coördineerde, waarbij werd onderzocht of het mogelijk was hoogwaardig hergebruik te faciliteren. Hoewel dit niet de primaire focus van ons project is, waren we meer dan bereid om sommige bouwcomponenten te hergebruiken. Een van de belangrijkste onderdelen die we recupereerden was zo'n 20 lopende meter aan hardstenen plint.

Tijdens het verkennen van de circulaire mogelijkheden voor de fundering rees de vraag of toekomstig hergebruik relevant was. Het zag er naar uit dat het uitdagend zou worden om een demontabele constructie te bedenken die aan alle andere eisen voldeed. Uiteindelijk primeerde twee basisprincipes: het gebruik van virgin materiaal zoveel mogelijk verminderen en het potentieel voor hergebruik van de ingezette materialen zoveel mogelijk vergroten. Deze filosofie vertaalde zich in een funderingsvloer uit gerecycleerde glasgranulaten. Deze kunnen gemakkelijk worden “opgeschept" als het ooit nodig zou zijn om de fundering te verwijderen. De glasgranulaten zijn tevens thermisch isolerend.

Onder de buitenmuur waren betonnen funderingsvoeten onvermijdelijk. Het beton voor de balken werd op een geotextiel gestort waardoor het de ondergrond niet vervuilde. De funderingsvoeten werden zo berekend dat ze zowel als balken als structurele kolommen zouden kunnen worden herbruikt indien ze ooit zouden worden uitgegraven.

De gekozen constructiemethode voor de pilootwoning is een geprefabriceerde, massieve houtschakelbouw. De houten balken worden verticaal naast elkaar geplaatst en met elkaar verbonden door stalen spacers. Door deze omkeerbare manier van verbinden kunnen de verschillende onderdelen en materialen beschikbaar blijven voor toekomstig hergebruik. De stalen afstandhouders zijn modulair en kunnen hergebruikt worden in nieuwe bouwprojecten. De houten balken zijn vrij van additieven en kunnen worden hergebruikt of, indien hergebruik niet mogelijk is vanwege degradatie of hun afmeting, gecomposteerd. Door het gebruik van een dubbele tand-en-groef verbinding met een rubberen dichtingsprofiel wordt tijdens de montage automatisch een luchtdicht geheel gerealiseerd.

Vandaag werd de draagstructuur van de pilootwoning gefinaliseerd. Het optrekken van deze constructie nam zeven dagen in beslag en gebeurde door een team van twee professionelen en vier onervaren helpers, waaronder één van de toekomstige bewoners. Omdat het systeem zo eenvoudig te monteren is, is het mogelijk om gedeeltelijk aan te bieden als zelfbouwpakket met on-site ondersteuning. Hierdoor bespaarde men in de case study op de arbeidskosten en konden de totale kosten van de houtconstructie met 10 tot 15% worden verlaagd.

Het doel was om het dak zo waterdicht te maken en te isoleren dat de gebruikte materialen bij sloop gemakkelijk gedemonteerd konden worden. De grootste bezorgdheid was dat chemische verlijming noodzakelijk zou zijn om de waterdichting te garanderen. Dit bleek alleen onvermijdelijk aan de randen en op de dakopstand. Hierdoor was het mogelijk om een eenvoudige dakopbouw te realiseren met materialen die losliggend werden toegepast. De constructie bestaat uit een massief houten draagconstructie, een dampscherm, houtvezelisolatie, EPDM waterdichting en grind (ballast). Omdat de deze manier van dakdichting niet nieuw is en er geen dure lijmen of kitten nodig zijn, wordt deze constructie bovendien over het algemeen als een van de meest kostenefficiënte oplossing beschouwd.

Een circulaire en betaalbare oplossing vinden voor de ramen en deuren bleek een uitdaging. Het gebruik van een systeem met twee onafhankelijke frames zou het mogelijk maken om de ramen te vervangen zonder impact te hebben op andere gebouwdelen, maar bleek 15 a 20% duurder dan een enkelvoudige, traditionele kader. Uiteindelijk werd gepoedercoat aluminium schrijnwerk met driedubbele beglazing toegepast. Dit systeem beantwoordde aan de eisen van de toekomstige bewoners (amper onderhoud) en scoort het beste in de LCA (Life Cycle Analysis) van het NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie).

Door kurk zowel als thermische isolatie als gevelafwerking te gebruiken, wordt een simpele, homogene buitenschil gerealiseerd. Door de complexiteit te beperken, worden kosten beperkt en toekomstige demontage vereenvoudigd. Echter, om technische garanties te krijgen, kon niet alles mechanisch worden bevestigd. De buitenste laag moest worden verlijmd. Het team bedacht hiervoor een tweeledige oplossing: door lijm op basis van kalk in plaats van cement te gebruiken, blijft het mogelijk de kurk te recycleren tot kurkgranulaten, en door de kurk in verschillende lagen te plaatsen blijft de achterste laag (45% van de totale kurken envelope) gevrijwaard van de lijm en dus beschikbaar voor 1 op 1 hergebruik.

Hoewel urban mining niet tot de primaire focus van het project hoort, diende zich de opportuniteit aan om bouwmaterialen te hergebruiken uit de afbraak van enkele campus gebouwen van de Universiteit van Antwerpen. Interieurelementen, zoals deuren, gootstenen, spiegels, kranen en stopcontacten en schakelaars, werden gedemonteerd en nadien hergebruikt in de pilootwoning. Exterieurelementen bleken uitdagender, maar het team slaagde erin om een plint van een van de campusgebouwen te demonteren en te hergebruiken in de pilootwoning.

De meeste Vlaamse gevels worden vandaag nog steeds gekenmerkt door de traditionele baksteen. Een goede inpassing van hedendaagse gebouwen in de bestaande context is belangrijk. Andere gevelafwerkingen worden simpelweg ook gewoon vaak niet toegestaan omwille stedenbouwkundige verordeningen die de eenvormigheid van het straatbeeld bewaken. Om zowel aan de stedenbouwkundige voorschriften als aan de circulaire ambities te beantwoorden, gebruiken we in de pilootwoning een circulair gevelsteensysteem. De gevelstenen worden droog op elkaar gestapeld waardoor ze integraal herbruikbaar zijn. Bovendien is de laag volledig homogeen: er worden geen andere materialen vermengd waardoor bij afbraak de materiaalstroom zuiver blijft.

Op enkele details na zijn de gevelwerken van de circulaire pilootwoning voltooid. De bewoners hebben de woning ondertussen betrokken.